^Powrót na góre

foto1 foto2 foto3 foto4 foto5


AKTUALNOŚCI

OGŁOSZENIA

CIEKAWOSTKI

ZDJĘCIA

JELNA.EU

Historia gminy Nowa Sarzyna

 

Tereny gminy Nowa Sarzyna od niepamiętnych czasów porastała prastara puszcza, nazwana później Sandomierską. Pierwsze ślady osadnictwa na piaszczystych brzegach Sanu pochodzą już z okresu neolitu (4500 p.n.e.). Była to koczownicza ludność myśliwska, posługującą się głównie łukiem. Później, w okresie brązu, teren zamieszkiwali Prasłowianie związani z tzw. grupą tarnobrzeską kultury łużyckiej. Znalezione w Leżajsku monety z okresu wpływów kultury rzymskiej, świadczą o przebiegającym tędy szlaku handlowym. W okresie tzw. wędrówki ludów, czyli przemieszczania się plemion Germanów, Hunów i Awarów (IV - VI w. n.e.), nastąpił zastój w osadnictwie, a nawet opuszczanie przez ludność doliny Sanu.

Znaczne ożywienie osadnictwa na terenie południowo - wschodnich krańców Puszczy Sandomierskiej nastąpiło dopiero w wiekach XIV i XV, kiedy to wodny szlak handlowy, jakim był wówczas San, zaczął przyciągać osadników z Ziemi Sandomierskiej, Śląska, Mazowsza i Wołoszczyzny. Rdzennymi mieszkańcami tych terenów była wówczas ludność pochodzenia ruskiego. Obszar puszczy stanowił naturalną granicą między Polską i Rusią, o którą toczono liczne spory i utarczki.

Względny spokój zapanował tu dopiero w 1340 r., kiedy to Kazimierz Wielki przyłączył do Polski Ruś Halicką. Obszary puszczańskie stały się dobrami królewskimi, na których rozpoczęto akcję lokowania nowych osad służebnych na prawie niemieckim. Jedną z nich była Sarzyna – lokowana w 1390 r. Według legendy wieś utworzyło 24 gospodarzy, z których każdy musiał wykarczować i uprawiać 100 morgów lasu. Od 1433 r. wieś weszła w dzierżawę wojewody sandomierskiego Spytka z Tarnowa i Jarosławia herbu Leliwa, a następnie jego potomków.

Położenie wsi w głębokiej puszczy miało decydujący wpływ na zajęcia ludności, która zajmowała się głównie wyrębem lasu, bartnictwem i zbieractwem, stopniowo wprowadzając uprawę wydartych puszczy pól. Rozległe obszary Puszczy Sandomierskiej, bogate były we wszelkie dobra leśne, w tym dziką zwierzynę, na którą w 1397 i 1410 roku polował król Władysław Jagiełło. W roku 1565 na terenie ówczesnego przysiółka Sarzyny, a dzisiejszej Rudy Łańcuckiej rozpoczęto wytop żelaza z występujących tu obficie rud darniowych.
W połowie XVI w. została założona wieś Jelna, od początku istnienia należąca bezpośrednio do króla Rzeczpospolitej.

Wieki XVI i XVII przyniosły plagę najazdów. Pierwszym z najpoważniejszych był najazd Tatarów z 1524 roku, kiedy to Leżajsk i okoliczne miejscowości zostały zrównane z ziemią. W początkach XVII w. doszło do konfliktu zbrojnego pomiędzy panem na Łańcucie Stanisławem Stadnickim, zwanym „diabłem łańcuckim”, a starostą leżajskim Łukaszem Opalińskim. W wyniku zaciętych walk Leżajsk ponownie został spalony, a chłopi z Sarzyny przez 2 lata nie mogli pod karą śmierci obsiewać pól. Po zakończeniu wojny magnackiej na tereny starostwa w 1624 r. spadł kolejny atak Tatarów, a w latach 1655-56 dwukrotnie przeszły tędy wojska Karola Gustawa. Podczas drugiego przemarszu doszło w okolicy Sarzyny do bitwy, w której licznie brali udział chłopi z tej i innych miejscowości, zadając Szwedom dotkliwe straty. Niestety w następnym roku teren starostwa zaatakowały wojska węgierskie pod dowództwem Stefana Rakoczego, zaś w roku 1702 nastąpił ponowny najazd Szwedów. Wymienione konflikty zrujnowały gospodarkę i przyczyniły się do upadku okolicznych terenów.

Już po pierwszym rozbiorze z roku 1772 obszar Sarzyny, znalazł się w rękach Austriaków, którzy prowadzili systematyczną politykę kolonizacyjną, wykupując ziemię od zubożałych Polaków. Powstały wówczas liczne kolonie niemieckie m. in. Konigsberg w Woli Zarczyckiej, Niemcy w Łukowej, Hirsbach w Jelnej.

W 1840 roku pobliską Łętownię nabył baron Wilhelm Hompesch, austriacki magnat. Po jego śmierci, włości przejął jego syn Ferdynand. Przedsiębiorczy magnat był inicjatorem budowy linii kolejowej z Rozwadowa do Przeworska. Z jego inicjatywy we wsi rozpowszechniło się koszykarstwo. Linię kolejową na trasie Rozwadów – Przeworsk Austriacy oddali do użytku ostatecznie w 1900 roku.
Zakończenie I wojny światowej przyniosło długo oczekiwaną niepodległość, ale stało się to kosztem ogromnych strat. Położona w pobliżu granicy zaborów Sarzyna, znalazła się w centrum walk. Wieś przechodziła z rąk do rąk, ciągle będąc pod ostrzałem. Po niemal roku drobnych starć, Rosjanie postanowili zaatakować w dniu 16 maja 1915 roku. Natarcie utknęło jednak w krzyżowym ogniu artylerii austriackiej. Rosjanie, tracąc dużą liczbę żołnierzy, zostali zmuszeni do wycofania się. W wyniku kilkudniowej bitwy Sarzynę strawił ogromny pożar, a większość ludności ewakuowano do pobliskich miejscowości. Ostatnim akcentem wojny w Sarzynie było rozbrojenie przez chłopów posterunku żandarmerii stacjonującego na terenie Rudy Łańcuckiej oraz obsadzenie poczty i stacji kolejowej. Miało to miejsce 2 listopada 1918 roku.

Po odzyskaniu niepodległości mieszkańcy Sarzyny i pobliskich miejscowości borykali się z wieloma trudnościami. Mało urodzajne ziemie nie wydawały dużych plonów, dlatego na szerszą skalę rozwinęło się koszykarstwo. Bardziej dynamiczny rozwój okolic Sarzyny nastąpił dopiero od 1937 r., kiedy to ówczesne Ministerstwo Spraw Wojskowych podjęło decyzję o budowie zakładów chemicznych, mających produkować nitrozwiązki. Fabryka miała być jednym z wielu zakładów przemysłowych, które powstały na terenie województw: lwowskiego, lubelskiego, krakowskiego i kieleckiego w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Inicjatorem i twórcą COP-u był ówczesny wiceminister inż. Eugeniusz Kwiatkowski, zaś celem odbudowa i rozbudowa potencjału ekonomicznego odrodzonego państwa. Fabryka w Sarzynie rosła w bardzo szybkim tempie, zatrudniono tu wielu specjalistów przybyłych z całego kraju. Rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego - zalążka dzisiejszego miasta. W 1939 roku stały już budynki fabryczne, rozpoczął się montaż instalacji i aparatury chemicznej.

Niestety krótki okres rozwoju regionu przerwał wybuch II wojny światowej. W dniu 13 września 1939 roku wojska niemieckie wkroczyły do zakładu. Nastąpił natychmiastowy demontaż urządzeń, wywiezionych następnie w głąb Rzeszy. W pustych budynkach okupanci zorganizowali magazyn broni i amunicji, zmuszając okoliczną ludność do przymusowej pracy. Odmówienie pracy karane było śmiercią, czego przykładem jest fakt rozstrzelania z tego powodu pięciu mieszkańców Sarzyny.

W czasie okupacji w Sarzynie i Woli Zarczyckiej w krótkim czasie powstały oddziały Armii Krajowej. Jan Siudak z Łętowni ps. „Zatorski” rozpoczął organizować regularny ruch oporu, tworząc placówkę nr 8 podległą łańcuckiemu obwodowi AK, w skład którego weszły dwa plutony. W tym czasie powstał również pluton Batalionów Chłopskich pod dowództwem Antoniego Łoina ps. „Zacierka”. Ich celem było m. in. zdobywanie broni i amunicji z magazynów. Później część z niej została wykorzystana przez uczestników Powstania Warszawskiego. W odwecie za akcje partyzantów, Niemcy w dniu 20 czerwca 1943 roku dokonali pacyfikacji Woli Zarczyckiej. Rozstrzelali wówczas 76 osób, zaś 36 mieszkańców wsi wywieźli do obozów koncentracyjnych. Po wojnie Wola Zarczycka odznaczona została Krzyżem Grunwaldu, a w miejscu egzekucji postawiono pomnik.

Po wojnie rozpoczął się okres intensywnej odbudowy zakładu. Równocześnie z zakładami rosły osiedla mieszkaniowe; oprócz domów mieszkalnych powstawała infrastruktura - wszystko co potrzebne było do życia mieszkańców: sklepy, przedszkola, żłobek, przychodnie, szkoły, obiekty sportowe i kulturalne. Z początkiem 1973 r. Nowa Sarzyna otrzymała prawa miejskie i stała się centralnym ośrodkiem gminy. W roku 1976 w wyniku reformy administracyjnej do terenu miasta i gminy dołączono sołectwa Łętownia i Wola Zarczycka. Obecnie do gminy, prócz miasta Nowa Sarzyna, należą następujące sołectwa: Jelna, Jelna-Judaszówka, Łętownia, Łętownia-Gościniec, Łukowa, Majdan Łętowski, Ruda Łańcucka, Sarzyna, Tarnogóra, Wola Żarczycka oraz Wólka Łętowska.

 

Żródło: http://www.nowasarzyna.eu/gmina/historia/

Logowanie

Profil na Facebooku

Statystyki

Użytkowników:
5
Artykułów:
190
Odsłon artykułów:
219191

Odwiedza nas 5 gości oraz 0 użytkowników.